चत्वार वाचा

लहानपणी मनाचे श्लोक पाठ करताना “नमूं शारदा मूळ चत्वार वाचा” ऐकलं होतं. मग मनाच्या श्लोकातच “पुढे वैखरी राम आधी वदावा” असंही ऐकलं, पाठ केलं. जेव्हा अथर्वशीर्ष पाठ केलं तेव्हा “त्वं चत्वारि वाक् पदानि” हे कानावर पडलं आणि कदाचित “चत्वार वाचा” आणि “चत्वारि वाक्” याचा संबंध असेल असं वाटलं. एकनाथांचा अभंग “गुरू परमात्मा परेशु” यातील जो परेश आहे तो पर+ईश आहे की काय आहे हा प्रश्न पडला आणि ज्ञानेश्वरीत सुरूवातीला जेव्हा शारदेला नमन आहे त्यात “आतां अभिनव वाग्विलासिनी” याने सुरूवात होऊन ते नमन आहे.
याचं उत्तर बऱ्याच वर्षांनी मिळालं. कधीतरी वाणीचे स्तर असं वाचनात आलं. परा, पश्यन्ति, मध्यमा आणि वैखरी.
वैखरी हा वाणीचा चौथा स्तर. जी भाषा आपण बोलतो ती म्हणजे वैखरी. म्हणून वाणीशुद्धीसाठी रामदास सांगतात “पुढे वैखरी राम आधी वदावा”. तिसरा स्तर आहे मध्यमा. याला आपण self talk म्हणू शकतो. आपण बोलण्याआधी जो विचार करतो, ती वाणी म्हणजे मध्यमा. दुसरा स्तर येतो पश्यन्ति. केवळ जाणीवेने कळणारी वाणी म्हणजे पश्यन्ति. Conscious मनाला जाणवणारी वाणी. आणि सर्वात पहिली म्हणजे परा. ही sub-conscious अबोध मनाची वाणी आहे. परा पासून सुरूवात होऊन वैखारीला वाणी अभिव्यक्त होते. त्यामुळे शुद्धीकरण करत करत परा अत्यंत शुद्ध असणे हे योग्याचं लक्षण. म्हणून एकनाथ गुरूला परेश म्हणतात.
या चारही वाणींचा अधिपती म्हणून गणपती हा चत्वारि वाक् पदानि तर वाग्विलासिनी शारदा ही चारही वाणींची मूळ म्हणून नमूं शारदा मूळ चत्वार वाचा.

ता. क. आधुनिक मानसशास्त्र म्हणतं ते cognition, belief, self-talk, communication... - माया