भारतीय जल वन संवर्धन २ - नक्षत्रवन

सत्तावीस मधून नऊ वजा केले तर नेहमीच्या गणितात अठरा उरतात. परंतु बिरबलाने याचं उत्तर शून्य दिलं आणि ज्याने आव्हान दिलं त्याला हरवलं. कारण सत्तावीस नक्षत्रांपैकी नऊ नक्षत्रात पाऊस पडतो. जर पावसाची नऊ नक्षत्रे वजा केली तर बाकी शून्य असणार आहे.

मृग नक्षत्रापासून ते हस्त नक्षत्रापर्यंत पाऊस असतो. गेल्या काही वर्षात आणि याही वर्षी मृग नक्षत्र कमी पावसाचे जात आहे. महाराष्ट्रात रोहिणी नक्षत्रात (२२ मे ते ६ जून) पूर्वमौसमी पाऊस पडायचा. तेव्हा वर्तमानपत्रात "रोहिण्या बरसल्या" अशी हमखास बातमी असायची. तो आता मृग नक्षत्रात पडतो. म्हणजे सत्तावीस मधून एक वजा झालेला आहे, शून्य बाकी राहायला अजून आठच राहिलेत!

भारतीय संस्कृतीत पर्यावरणाचा विचार केलाय. राशी आणि नक्षत्र यांना वृक्षांची जोड दिली आहे. माणूस जन्मतो तेव्हा त्याची जन्मकुंडली तयार करण्याची प्रथा आहे. त्यात रास व नक्षत्र कळते. त्या व्यक्तीने त्या नक्षत्राचे जे झाड आहे ते लावावे आणि वाढवावे अशी व्यवस्था नक्षत्रवन संकल्पनेत केली आहे. यात व्यक्तिगत आपण काही झाडे लावू शकतो, किंवा संपूर्ण गाव मिळून नक्षत्रवन तयार करू शकते. नक्षत्रवनाचा संपूर्ण अभ्यास सुभाष बडवे यांनी केला आहे. त्यांच्या अभ्यासातून सिद्ध झालेले पुस्तक म्हणजे नक्षत्रवन. या पोस्टसोबत त्या पुस्तकाचे मुखपृष्ठ देत आहे.









त्याशिवाय राशी/नक्षत्रानुसार झाडे आणि पर्यायी झाडांचीही यादी आहे. इच्छूकांनी पुस्तक मिळवून वाचा.

निगडी प्राधिकरण पुणे येथे सेक्टर २८ मध्ये संत ज्ञानेश्वर उद्यान आहे. त्यात नक्षत्रवनाच्या आधारे झाडे लावली आहेत. ज्यांना शक्य असेल त्यांनी ह्या उद्यानाला नक्की भेट द्या.

नक्षत्रवनाप्रमाणेच नवग्रह वाटिका सुद्धा पूजेसाठी तयार करता येते.

सर्वांनी वैयक्तिक स्तरावर आपल्या राशीची/नक्षत्राची झाडे लावा आणि वाढवा. चांद्र आणि सौर राशी आणि जन्म नक्षत्र यावर आधारित झाडे लावायची ठरवली तर किमान पाच झाडे लावून होतील. शक्य असेल तर गावाने/कॉलनीने एकत्र येऊन त्या पुस्तकातील आराखड्यानुसार संपूर्ण नक्षत्रवन तयार करा.

पुढील भागात पंचवटीवनाबद्दल थोडी माहिती.